8 tips voor een foutloze tekst

Een tekst controleren op fouten is lastig: je leest over fouten heen en bent snel afgeleid. Op dit vlak ben ik helaas ervaringsdeskundige.

Het is belangrijk een tekst te controleren op taal- en typfouten. Fouten in een tekst maken het verhaal (en jou) minder geloofwaardig, ze leiden af of zullen zelfs tot een andere betekenis leiden.

Je tekst controleren is lastig
Het probleem met het nakijken van een eigen tekst, is dat je de tekst zelf hebt geschreven. Je kent de inhoud al en gaat daardoor meer scannend lezen. Je bent geneigd naar de inhoud van het verhaal te blijven kijken, terwijl het bij het controleren juist om de spelling en formulering gaat.

Je ogen gaan hierbij misleidend te werk: ze maken sprongetjes tijdens het lezen en ‘gokken’ wat er tussen die sprongen staat (een ‘d’ of een ‘t’, bijvoorbeeld). Ook kunnen onze ogen niet goed met beeldschermen omgaan. Laat dat nu net zijn waar het meeste op gelezen wordt.

Daarnaast is de spellingscontrole van Word lang niet altijd een betrouwbare duider van fouten. Het gevolg is dat er storende dt-fouten in de tekst blijven staan, de ‘n’ nog steeds een ‘m’ moet worden en de fout geschreven zin verkeerd blijft.

8 tips voor het controleren van teksten
Hoe zorg je dan voor een foutloze tekst? Deze 8 tips helpen je op weg!

Tip 1: ga iets anders doen.
Je hebt de tekst al twintig keer van voor naar achter en van boven naar onder gelezen. Bij de eenentwintigste keer zit je waarschijnlijk met je hoofd bij het avondeten, de hond uitlaten of je bed.

Leg de tekst op zo´n moment even weg. Ga een klusje doen waarvoor geen denkwerk nodig is. Haal een kop koffie, maak een praatje met de buurvrouw, geef de planten even water.

Heb je het gevoel dat er geen tijd is om het werk even opzij te leggen? Doe het dan juist. Tijdsdruk en stress zijn funest voor je nauwkeurigheid. Na een pauze kun je weer met een frisse blik aan de slag.

Tip 2: lees van achter naar voren.
Inhoudelijk is het verhaal vast en zeker in orde. Daar is het al vaak genoeg voor herlezen en gecontroleerd. Om weer met een vers paar ogen door de tekst te gaan, pakken we daarom de tekst eens bij zijn staart.

Begin bij de laatste zin van het verhaal en lees vanaf daar zin-voor-zin terug. Het verhaal komt voor je hersenen dan los van de inhoud die al zo bekend is. Hierdoor ga je automatisch beter opletten. Inhoudelijk zal er achterstevoren niets van kloppen. Hierdoor is het makkelijker je concentratie bij de geformuleerde zinnen of spelwijze te houden.

Tip 3: print de tekst.
De ogen en hersenen zijn niet getraind in het lezen van teksten op een beeldscherm. Uit onderzoek blijkt dat schermen onrustig zijn voor ogen en hersenen en we bovendien worden afgeleid door bijvoorbeeld de cursor (of pop-ups van de mailbox). We gaan dan scannen in plaats van lezen, waardoor de details juist gemist worden (de fouten dus).

Het is dan beter om de tekst van papier te lezen.

Printen is helaas geen duurzame optie. Een klimaatvriendelijker optie is een grotere regelafstand gebruiken of door te lezen op een ander apparaat (je tablet of telefoon). Het corrigeren van fouten is dan vaak wel lastiger.

Tip 4: verander de opmaak.
Hersenen houden van herkenning. Dan hoeven ze minder goed op te letten. Zodra iets bekend is, gaat de grijze massa over op de automatische piloot. Denk maar aan de route die je elke dag fietst, het gerecht dat je al honderd keer gekookt hebt en dat liedje dat je uit je hoofd kent.

Zet de tekst eens in een ander lettertype, een andere kleur, of een andere regelafstand. De hersenen worden hierdoor geprikkeld de tekst weer als ‘nieuw’ te beschouwen.

Tip 5: dek de tekst af.
Tijdens het lezen gaan we niet van letter naar letter, maar maken onze ogen sprongetjes van ongeveer zeven tekens. De niet altijd even goed ontwikkelde motoriek zorgt er dan voor dat we nog wel eens een regel naar boven of onder willen springen.

Tijdens het lezen merk je dit niet, omdat je jezelf corrigeert. Hierdoor vallen typfouten niet goed op. Het is handig om de regels die je niet leest af te dekken, zodat je de ogen dwingt de juiste regel te lezen.

Tip 6: lees de tekst hardop.
Van hoe meer kanten de hersenen informatie krijgen, hoe beter ze analyseren. Als je de tekst hardop leest, dan zien, zeggen én horen de hersenen dat tegelijkertijd. Het verhaal is dan in één klap drie keer gelezen! Tel uit je winst.

Tip 7: controleer in rondes.
Een tekst in één keer controleren op opbouw en structuur, zinsformulering, woordformulering, spelling én interpunctie is bijna niet te doen. Het is vrijwel onmogelijk om te focussen op een bepaald soort fouten. Het gevolg is dat de meeste fouten over het hoofd worden gezien.

Het is beter om in rondes te controleren. Kijk hierbij eerst naar de grote lijnen (opbouw en alinea-indeling). Bij elke ronde spits je meer toe op details.

Tip 8: maak een ‘veel gemaakte fouten lijst’.
De laatste tip is het meest persoonlijk. Iedereen heeft wel een aantal woorden die vaak verkeerd worden getypt. Zo heb ik zelf de neiging om “ene” te typen waar “een” moet staan. Of wat te denken van “kunne” in plaats van “kunnen”? Stomme fouten waarvan de schrijfwijze en taalregels heus wel bekend zijn. Toch gaat er ergens tussen het brein en de typende vingers wel eens iets anders dan bedacht.

In zo’n  geval is het handig om een checklist te maken met de fouten die je van en voor jezelf móet controleren. Gebruik hiervoor de ‘find-optie’ van Word, dan is het zo gedaan.